1859 – 1952 seneleri arasında yaşamış, iki büyük dünya savaşına tanık olmuş, kendi manasını düşünmekte bulmuş birisini tanıyorum. Kendisi, zihninde barındırdıklarıyla 20. yüzyıla damgasını vurmuş bir eğitimcidir, bir filozoftur. O dönemde cihanın kaotik ortamına rağmen çalışmalarıyla kendi inancına, birçok insana ve bazı toplumlara kılavuz olmuş bir isim: John Dewey.
O dönemde dünyada sahiden kan gövdeyi götürüyordu. İnsanlık ve uygarlık büyük felaketlere maruz kalmıştı. John Dewey, bu felaketler karşısında uygarlığın temellerini canlı tutabilmek için çok çalıştı. Çalışmasında kendisine hem öncülük hem yârenlik edecek olanın ‘eğitim’ olacağını biliyordu. Nitekim eğitim pek çok bozukluğu giderebilirdi. Felsefe, psikoloji ve liberal siyaset alanlarında da çalıştı ancak en kalıcı etkisi eğitim alanında oldu. Başta Amerikan eğitim sistemi olmak üzere pek çok eğitim sistemini derinden etkiledi. Bir filozoftu ancak köşesine çekilmedi, çağının ihtiyaçlarıyla bağdaştırdığı felsefi düşüncelerini üniversitede verdiği derslerde insanlara anlattı. Kuram ve uygulamanın bütünleştirilmesi gerektiğini savunuyordu, bu görüşü doğrultusunda sadece yazı yazmakla kalmadı, Chicago Üniversitesinde yürütülen çocuklar için ‘laboratuvar okul’ çalışmasına da katılmıştır.
1924 senesinde Mustafa Kemal Atatürk tarafından Türkiye’ye davet edilmiştir. Bu davet üzerine Türkiye topraklarına ayak basan John Dewey, iki ay boyunca Türk eğitim sistemini yeniden yapılandırmak için çalışmalar yapmıştır. Türkiye’deki okulları incelemiş, konferanslar vermiş ve çağdaş eğitimin nitelikleri hakkındaki görüşlerini Mustafa Kemal Atatürk’le paylaşmıştır. John Dewey, bu bakımdan aslında bizlere yakın bir isimdir.
John Dewey en bilindik eseri Demokrasi ve Eğitim'i (Democracy an Education) 1916 senesinde kaleme almıştır. Bu eserine yöneltilen olumlu ve olumsuz eleştiriler, olgunlaşmış fikirleri ve okullarda edindiği tecrübeleri ışığında düşüncelerini yeniden yapılandırdı. Bunun sonucunda 1938 senesinde Deneyim ve Eğitim’i (Experience and Education) kaleme aldı. Deneyim ve Eğitim, yirminci yüzyılın en önemli eğitim kuramcısının eğitimle ilgili en özlü değerlendirmelerini içerir. Deneyim ve Eğitim, Demokrasi ve Eğitim’e kıyasla kısa bir eserdir. Ancak Deneyim ve Eğitim devasa içeriğiyle, özlü ve okunabilir fikirleriyle eğitim felsefesinde iz bırakan bir eser olmuştur.
Kitap sekiz bölümden oluşmuştur. Her bölümden birer alıntı yapmak yerinde olacaktır.
1. Geleneksel Eğitime Karşı İlerlemeci Eğitim
“Gençler geçmişle nasıl bir tanışıklık içerisinde olmalıdır ki bu tanışıklık yaşanan şimdinin anlaşılması için kullanılabilecek kuvvetli bir araç hâline gelsin?”
2. Deneyim Kuramı İhtiyacı
“Bir deneyim bir taraftan çok eğlenceli olabilir ama diğer taraftan gevşek ve dikkatsiz bir tutum oluşmasına yol açabilir.”
3. Deneyim Ölçütleri
“Deneyimin devamlılığı prensibinin anlamı, her deneyimin daha önceki deneyimlerden bir şeyler alması ve kendinden sonra gelecek deneyimlerin niteliğini de bir şekilde değiştirmesidir. Tıpkı şairin söylediği gibi,
… tüm deneyim bir su kemeridir,
Her kıpırdamamla sınırları sonsuzda kaybolan
Gezilmemiş bir dünyanın parıldayarak içerisinden aktığı.”
4. Toplumsal Denetim
“Eğitimci, tüm bireylerin bir katkıda bulunabileceği ve herkesin katıldığı etkinliklerin, denetimin ana unsuru olduğu bir toplumsal örgütlenmeye yönelik olan etkinliklerin seçiminde kullanılacak bireylere ve konu alanına ait bilgiye sahip olmak sorumluluğunu almalıdır.”
5. Özgürlüğün Doğası
“Önemini yitirmeyecek olan tek bir özgürlük vardır: Düşünme özgürlüğü ya da başka bir deyişle özünde düşünülmeye değer olan amaçlar adına gözlem ve muhakeme yapma özgürlüğü.”
6. Maksadın Anlamı
“Platon bir defasında köleyi başkalarının amaçlarını gerçekleştiren kişi olarak tanımlamıştır ve kendi arzularının tutsağı olmuş bir kişi de aslında bir köledir.”
7. Konu Alanının İlerlemeci Tarzda Düzenlenmesi
“Eğitimci, hâlihazırda kazanılmış olan şeyleri sabit bir mülk olarak değil de mevcut gözlem güçleri ve belleğin akıllıca kullanımı açısından yeni talepler yaratacak yeni sahalar açmak için bir aracı ve araç olarak sürekli göz önünde bulundurmak zorundadır.”
8. Deneyim – Eğitimin Araç ve Amacı
“İstediğimiz ve ihtiyaç duyduğumuz şey saf ve sade bir eğitimdir ve kendimizi eğitimin ne olduğunu ve eğitimin sadece bir isim veya slogan olmaktan öte bir gerçeklik olmasını sağlamak için yerine getirilmesi gereken koşulların neler olduğunu bulmaya adarsak çok daha kesin ve hızlı ilerleme kaydedeceğiz.”
John Dewey günümüzden yaklaşık bir asır önce yaşadı. Yaşadığı dönemde hayat şartları günümüze kıyasla daha vahimdi. O dönemde yaşanan fiziki çalkantılar dünya çapındaydı. Uygarlık ve insanlık çığırından çıkmıştı. O kaotik ortama rağmen hep kurtuluşu aradı. Kurtuluş adına elini taşın altına koydu, uzun uzun düşündü ve çareyi eğitimde buldu. Eğitime ve eğitim felsefesine yönelik düşünceleriyle karanlığa meydan okudu, etrafa ışık saçtı. Eğitim programlarının aydınlanmasına öncü oldu. Karakterinde barındırdığı ileri görüşlülüğü, çalışkanlığı, azmi ve kıymetli görüşleriyle yalnız eğitimcilere değil, tüm insanlara bir ilham kaynağı oldu. Günümüzün ağırlıkta olan ruhi çalkantıları karşısında John Dewey’i tanımak, kitaplarıyla haşır neşir olmak gerekliliği aşikârdır. O, dünya savaşlarla sarsılırken umudunu yitirmeyip azimle kurtuluşu aramıştı. Düşünce dünyasında kurdukları bugün dahi pek çok eğitimcinin akıl edemedikleridir maalesef. Artık dünün değerleri bugünün anlamını zedelememeli, bugünün anlamına anlam katabilmelidir. Huzurlarınızda takdire şayan olan John Dewey’i saygıyla anıyorum. Şartlar ne olursa olsun karakterinin John Dewey gibi azimli ve kararlı olacağı, kurtuluş yolunda eğitim ve düşüncenin her vakit olmazsa olmazın olacağı bir hayat diliyorum, ey okur!
Mustafa Kemal Atatürk: “Şayet bir gün çaresiz kalırsanız bir kurtarıcı beklemeyin. Kurtarıcı kendiniz olun.”
Süleyman AKSOY
Kaynak: Dewey, J. (2014). Deneyim ve eğitim. Ankara: ODTÜ Yayıncılık
Commenti