Forer-Barnum Etkisi

Gün içinde ne zaman sosyal medyaya göz atsam ikide bir astroloji sayfaları ya da şurada bir psikolojik test, yok gördüğün resimdeki ilk nesneyle kişiliğini test et, öğren, analizini yap gibi bir çok sayfa düşüyor önüme. Birçoğuna istemsizce baktığım için sanırım bir sonraki açtığımda da karşılaşma ihtimalimi de arttırıyor Google, sağolsun 😊

Sayfalarda gezinirken bazen okuduğum bir burç yorumunda ya da bir analizde “Oooo tam da ben!” dediğim de olmuyor değil yani 😊 Tüm bu yazılanlar anlık tebessüme neden olurken aslında hiç birinin herhangi bir gerçeklik yansıtmadığını da biliyorum ama işte insanın hazza yönelip ıstıraptan kaçma anlarında iyi geliyor belki de bu tür paylaşımlar…

Aslında herkes farkında falların, burçların, astrolojinin kandırmacadan ibaret olduğunu ama yine de ucundan da olsa ilgilenmeyen pek yok gibi… Çünkü nerede böyle sayfalara denk gelsem yüzbinlerce takipçi, hava cıva şeyleri on binlerce görüntüleyen veya paylaşımların altlarında binlerce yorum…

Neyse ki bununda bilimsel bir izahı var da biliyoruz 😊 Kişilerin “kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında büyük çoğunluktaki insanlara uyacak kadar genel ve belirsiz söylemlere inanma hâli” diye bir etki varmış ki buna Forer-Barnum Etkisi deniliyor😊 Yani aslında siz/lik bir şey yok, yorumların çoğu geneli yansıtıyor ama siz kişisel algılıyorsunuz. Burç yorumlarının tamamı böyledir. İlla kendinize uyan bir şeyler bulur gibi olursunuz ama olay geneldir. Gerek astrolojinin gerek fal vs. yorumlarının tamamı herkese hitap edecek bir şeylerin kişiselleştirilmesidir. Hepsi bu 😊 Yani hiç birisinin bilimsel, sekizinci göz, dokuzuncu his, gaipten haber alma, retrosu, çakrası, paraleli, frekansı vs. ne varsa hiç birisinin kişisel gerçeklikle alakası yoktur.

Bertram R. Forer'in 1940'lı yıllarda o dönemde Amerikalı meşhur bir şovmen olan P. Taylor Barnum'un sürekli kullandığı "Herkese uyan bir şeylerimiz var." düşüncesinin, bu tür yorumlamalar için nasıl kullanıldığını fark etmesiyle başlıyor olay.

Forer, yaptığı deneysel çalışmada öğrencilerine bir kişilik analizi veriyor. Her öğrenciye kağıdını verirken sınavlardan aldıkları puanlara göre hazırladığı "eşsiz bir kişilik analizi" yaptığını söylüyor. Ardından da öğrencilere verdiği analizin kendilerine ne kadar uyduğunu notlamalarını istiyor. (Gerçekte her bir öğrenciye aynı analiz dağıtılıyor, kimseye özel bir şey yok yani.) Kişilik analizi diye verilen kâğıtta şu 13 madde bulunuyor:

- Sizde, diğer insanların sizi sevmesine ve hayranlık duymasına yönelik yoğun bir ihtiyaç var.

- Kendinizi eleştirmeye çok açıksınız.Başkalarının sizi beğenmesine, size hayran olmasına ihtiyaç duyuyorsunuz ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz.

- Kendi yararınıza çevirebileceğiniz hâlde kullanmadığınız önemli bir kapasiteye sahipsiniz. Bazı kişilik zaaflarınız olsa da genellikle onların üstesinden gelebiliyorsunuz.

- Cinsel beklentileriniz, sizin için problemler doğuruyor.

- Dışardan disiplinli ve özgüvenli gözükürken içten içe kaygılı ve güvensizsiniz.

- Bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor.

- Her seferinde birazcık değişim olsun istiyorsunuz ve eğer kısıtlamalarla karşılaşırsanız rahatsız oluyorsunuz.

- Kendinizin bağımsız bir düşünür olduğunuzla övünüyorsunuz ve diğerlerinin açıklamalarını kanıtsız görüyorsunuz.

- Kendinizi başkalarına açmanın çok da akıllıca olmadığını düşünüyorsunuz.

- Bazı zamanlar dışa dönük, cana yakın ve sosyalsiniz, diğer zamanlarda ise kapalı, ilgisiz ve içedönük.

- Bazı tutkularınız oldukça gerçek dışı.

- Güvenliğiniz, hayatınızdaki temel amaçlarınızdan biri 😊

Forer, her bir öğrenciye bu özellikleri kendilerinde ne kadarını barındırdığına dair 0'dan 5'e kadar bir puanlama yapmalarını istiyor. Tüm notlamalar tamamlanıyor ve ortalama 4.26 çıkıyor 😊 Yani bu özelliklerin çoğu öğrencilerin pek çoğunda var. Forer daha sonra gerçeği açıklayarak bu 13 maddelik analizi bir astroloji kitabından aldığını ve herkese aynı analizi verdiğini söyleyerek kuramını doğruluyor. Forer, bu tür analizlerin insanlara neden hitap ettiğini veya insanların bu tür paylaşımlara nasıl inandığını şükür ki yaptığı araştırmalarla kanıtlamayı başarmış 😊Herkesin bu maddeleri kendine uydurmasının nedeni kişiye özelmiş gibi görünmesine rağmen o kadar genel ifadeler içeriyor ki mutlaka bir şekilde, hayatımızın bir evresinde bize uyduğu için kabul ediyoruz. İnsanların kendileri hakkında bilhassa da güzel bir şeyler duymaya olan kör edici ihtiyaçları özel hissetme arzusu, astroloji falcılık gibi alanlara rağbeti artırıyor. Bu tür analizlerde aslında insanlara spesifik olarak uyan hiçbir şey yok, işin sırrı; kişiye özelmiş gibi gözükecek kadar spesifik ancak popülasyonda geniş kitlelere hitap edecek kadar genel tahminle ileri sürmekten geçiyor. Sonrası biraz süslenmiş laflar hepsi bu 😊

Özetle herkeste olan hepimizde olabilir, bize özel değildir ama bize özelmiş gibi hissettirdiği için çabuk benimseriz. Gelecek öngörüsünde olan kimi uyanıklar bunu çok iyi kullanır ve tarihin her döneminde bu durum hep bir istismar konusu olmuştur. Bize uymayan durumları da uydururlar, yükselen, alçalan olmadı sallayan hikâyeleri hiç bitmez😊Hatta dünyanın ve ülkelerin üzerinde yıllık tahminler yapan astrologlar, kehanetçiler ve falcılar en çok kimin tahminleri tuttu yarışına girer de öyle bakar kalırız 😊

Olayı eğlencesiyle tiye alabiliyorsak ne ala ama paralar vererek planlarımızı fallara burçlara göre yaparak karşımıza çıkan olayları buna göre yorumluyorsak bir daha düşünmek lazım. Forer-Barnum Etkisi... 😊

Sağlıcakla

Nermin ELMAS